گروه آموزش ابتدایی

انواع ارزشیابی

نمودارشماره ی 1 ،عناصر نظام آموزشی را در رویکرد سیستمی نشان می دهد:

                                                                                                                                                        پیامد                 برون دادنهایی         برون داد واسطه ای                   فرایند                      درون داد

به طور کلی در نظام آموزشی دو نوع ارزشیابی وجود دارد :

1- ارزشیابی آموزشی کارشناسان انجام می شودتا کارکرد هر یک از عوامل الگوی فوق را مورد بررسی قرار داده و نتایج حاصل را به صورت باز خوردیا پسخوراند به نظام آموزشی باز گرداند.

2-ارزشیابی پیشرفت تحصیلی : این ارزشیابی ، زیر مجمو عه ی ارزشیابی آموزشی است بنابر این نقش برجسته ی آن را در برون داد واسطه ای و برون داد نهایی می توان ملاحظه نمود.این نوع ارزشیابی به طور عمده توسط معلمین و دبیران انجام می گیرد.[3] 

چرا ارزشیابی می کنیم ؟

"اگر ارزشیابی انجام  نشود ،نمی توانیم موفقیت را از شکست متمایز کنیم.

"اگر موفقیت را تشخیص ندهیم ،نمی توانیم پاداش دهیم.

"اگر به موفقیت پاداش ندهیم ،احتمالاًشکست را پاداش داده ایم.[4] 

بنابر این ارزشیابی لازمه ی برنامه ی آموزشی است واگر به صورت مستمر انجام پذیرد فعالیها موفقیت آمیز تر خواهد بود.

ارزشیابی آموزشی:

          رالف تایلر را باید بنیان گذار ارزشیابی آموزشی دانست. وی برای اولین بار یک تعریف مشخص و روشن برای ارزشیابی آموزشی ارائه نمود.ایشان ارزشیابی را چنین تعریف می کند: "فرایند تعیین میزان انطباق هدف ها و عملکرد های برنامه وسیله ای جهت تعیین و میزان موفقیت برنامه در رسیدن به هدف های آموزشی مطلوب مورد نظر." در ایران ارزشیابی آموزشی به عنوان یک حوزه تخصصی مستقل، برای اولین بار در دانشگاه بوعلی همدان در سال های دهه ی 1350 مطرح وشکل گرفت.

استافیل  بیم وشینک فیلد (1986)در کتاب (ارزشیابی نظام دار) یک تعریف جامع برای ارزشیابی ارائه کرده اند:(ارزشیابی عبارت است ازفرایند تعیین کردن ،به دست آوردن وفراهم ساختن اطلاعات توصیفی و قضاوتی در مورد ارزش ومطلوبیت هدف ها ،طرح ها،اجرای نتایج به منظور هدایت [5]تصمیم گیری ،خدمت به نیاز های پاسخگو و درک بیشتر از پدیده های مورد بررسی .

این تعریف ارزشیابی رایک فعالیت مستمر سه مرحله ای می داند.پروفسور مایکل اسکریون ،یک فیلسوف است که در رشد حرفه ی ارزشیابی سهم زیادی دارد.اسکریون ارزشیابی را((سنجش نظام دار ارزش یا شایستگی چیز ها می داند))و تاکید می کند که عامل ارزشیابی باید بتواند به نوعی قضاوت ارزشی برسدکه قابل دفاع باشد نه آن که صرفاً اندازه گیری کندو موفقیت یا عدم موفقیت برنامه در رسیدن به هدف ها را تعیین سازد

انواع ارزشیابی پیشرفت تحصیلی با توجه به زمان اجرای آن ها

اجرای آزمون وارزشیابی از آموخته های دانش آموزان به پایان دوره ی آموزشی منحصر نمی شود،بلکه ارزشیابی یک جریان مستمر است که هم در ابتدای آموزش و هم در ضمن آموزش و هم در پایان آن باید انجام پذیرد .بدین  منظور شیوه های ارزشیابی مختلفی وجود دارد که در مراحل مختلف جریان آموزش و یادگیری مورد استفاده قرار می گیرند.

ارزشیابی ورودی (آغازین)

هدف[1- آگاهی از توانایی هاو آمادگی های قبلی دانش آموز

2-جبران نارسایی های احتمالی

(سیف،علی اکبر1368 )معتقد است که:

               سنجش آغازین نوعی ارزشیابی تشخیصی به حساب می آید،که برای اندازه گیری رفتار های ورودی و تشخیص کم وکسر های یاد گیری های پیش نیاز دانش آموزان است.در سنجش رفتار های ورودی ،مانندسنجش هدف های نهایی درس ،از وسایل اندازه گیری که غالباًهمان آزمون ها و امتحان های پیشرفت تحصیلی کلاسی هستند،استفاده می شود.در این آزمون ها برای هر یک رفتار ورودی چند سؤال امتحانی می توان تهیه کرد.

تفاوت پیش آزمون و سنجش آغازین

سنجش آغازین با پیش آزمون تفاوت دارد .پیش آزمون که بیشتر برای مقاصد پژوهش مورد استفاده قرار می گیرد همان آزمون نهایی درس یا آزمون هدف های نهایی آموزش یا فرم موازی یعنی شبیه ومعادل آن است که پیش از آغاز درس به یاد گیرندگان داده می شود.هدف از اجرای پیش آزمون (تعیین میزا ن اطلاعات یاد گیرنده از مطالبی است که قرار است آموزش داده شود.) اما سنجش آغازین برای اندازه گیری میزان تسلط یادگیرنده بر پیش نیاز های درس تازه،یعنی همان رفتار ورودی مبتنی است. [6]

        در نهایت آن که :ارزشیابی ورودی (آغازین)به منظور آگاهی از توانایی ها وآمادگی های قبلی دانش آموز برای شروع مناسب فرایند یاد دهی –یادگیری و جبران نارسایی ها و کاستی های احتمالی دانش آموز در آغاز سال تحصیلی توسط معلمان انجام می گیرد.[7]

ارزشیابی تشخیصی

هدف:1- تشخیص مشکلات یاد گیری و و تعیین نقاط ضعف دانش آموز.

2-تعیین روش های مناسب رفع مشکلات برای معلمان .

علت نام گذاری آن این است که این ارزشیابی با هدف تشخیص  مشکلات یاد گیری دانش آموزان در یک موضوع درسی به کار می رود.

 یک آزمون تشخیصی خوب نه تنها معلم را از نقاط ضعف یک دانش آموز آگاه می سازد ،بلکه  زمینه های ضعف او را هم نشان می دهد.

              آزمون های مورد استفاده در ارزشیابی تشخیصی به طور عمده آزمون های ملاکی یا وابسته به ملاک مطلق هستند.زیرادر این ارزشیابی هدف تشخیص مشکلات یادگیرندگان در یادگیری هدف های دقیق آموزشی است که از قبل تعیین شده اند.  

ارزشیابی تکوینی :

        هدف ها: 1- اگاهی یافتن از نحوه ی یاد گیری دانش آموزان برای تعیین نقاط قوت وضعف یاد گیری آنان .

2-تشخیص مشکلات روش آموزش معلم در رابطه به هدف های آموزشی معین و مشخص.

     این ارزشیابی در طول دوره ی آموزشی یعنی زمانی که فعالیت آموزش معلم در جریان است و یادگیری دانش آموزان در حال تکوین و شکل گیری است انجام می شودبه همین دلیل به آن نام ارزشیابی تکوینی داده اند.ارزشیابی مر حله ای در جریان فعالیت های معلم و دانش آموز نقش مهمی ایفا می کند وبه ویژه سبب تقویت حس مشارکت وتعامل مؤثر می شود واین امکان را به وجود می آورد که معلم بر باز خورد فعالیت های کلاسی به صورت مستمر نظارت داشته باشد.

بلوم در رابطه با استفاده از ارزشیابی تکوینی این مراحل را پیشنهاد می دهد:

1-تعیین هدف های آموزشی به صورت هدف های رفتاری معین برای هر واحد یا بخش درسی تعیین شده .

2-برگزاری آزمون یا ارزشیابی تکوینی در پایان تدریس هر بخش.

3-تحلیل از نتایج به دست آمده در میزان پیشرفت تحصیلی هر یک از دانش آموزان و تعیین نقاط مثبت و منفی یاد گیری.

4-رفع اشکال و یادگیری دانش آموزان و تشویق و ترغیب آن ها و هدایت برای استفاده از امکانات (مطالعه درس،وسایل سمعی وبصری و...)

5-تحلیل نقاط ضعف ومشکلات روش آموزشی معلم.

        در ارزشیابی تکوینی چون آزمون از هر بخش به عمل می آیدآزمون ها مختصر (سؤالات محدود)و موضوع هاکم هستند که بهتر است از نمرات به دست آمده برای نمره گذاری استفاده نشود ودر عین حال این نمرات قابل اعتبار هستند.[8]

        منظور از تکوینی ،کمک در تدوین برنامه ودر نقش تکوینی ارزشیابی یک فعالیت درونی است که هم زمان با تدوین  واجرای برنامه آموزشی با هدف بهبود و اصلاح برنامه به اجراءدر می آید.ارزشیابی تکوینی اغلب توسط افرادی که خود عضو تیم تدوین کننده ی برنامه یا مجری برنامه هستند ،انجام می پذیرد.

برای قضاوت در مورد یک برنامه در حال تکوین معمولاً از سه نوع اطلاعات استفاده می شود.

1-اطلاعات مبتنی بر قضاوت

2-اطلاعات مبتنی بر مشاهده

3-اطلاعات مبتنی بر عملکردفرا گیران شرکت کننده در برنامه

        اطلاعات مبتنی بر قضاوت حاصل اظهار نظر کارشناسان،معلمان ،مسئو لین و حتی فراگیران برنامه می باشد که از طریق مصاحبه و مشاهده جمع آوری می شوند.

         اطلاعات مبتنی بر مشاهده توسط افرادی که موقعیت یاد گیری – یاددهی را در محیط آموزشی به صورت مستقیم مشاهده می کنند،جمع آوری می شود.

اطلاعات مبتنی بر عملکرد فراگیران ،از طریق اجرای آزمون های مختلف،بخصوص آزمون های ملاکی یا ملاک مطلق جمع آوری می شود(لوی،ترجمه ی مشایخ:1362)

ارزشیابی تکوینی بخشی از فرایند تدوین برنامه محسوب می گرددکه به طور مداوم باز خورد های لازم را برای کمک به رشد و توسعه ی برنامه فراهم می سازد.این ارزشیابی به سؤال هایی در زمینه ی مسائل زیر پاسخ می دهد:اعتبار محتوی ،قابل استفاده بودن ،دوام وکارایی ابزار آموزشی ،مناسب بودن وسایل ارتباطی،مناسب بودن روش های تدریس،کافی بودن زمان لازم برای انجام فعالیت های مورد نظرو....

ارزشیابی پایانی یا تراکمی  اهدف:

1- نمره دادن و اتخاذ تصمیم های پرورشی و ارتقاءدادن به کلاس بالاتر،دادن امتیاز تحصیلی.

2-تعیین اثر بخشی کار معلم و میزان توفیق او در پیاده کردن مراحل مختلف طرح آموزشی.

ارزشیابی تراکمی تمام اندوخته های دانش آموزان را در طول یک دوره ی آموزشی تعیین می شوند.

این نوع ارزشیابی معمولاً در آخر دوره ی آموزشی به عمل می آید اما در طول دوره هم می توان انجام داد.از آن جهت با این نوع ارزشیابی تراکمی می گویندکه بوسیله ی آن می توان یاد گیری های متراکم دانش آموزان را در طول یک دوره ی آموزشی اندازه گیری کرد.[9]    

به منظور انجام یک سنجش جامع از کیفیت برنامه کاملاًاجرا شده ،صورت می پذیرد.در نقش تراکمی ارزشیابی ممکن است ،مدیران را در تصمیم گیری نسبت به کل برنامه ی اجرا شده یاری دهد.این ارزشیابی احتمالاًباید توسط افرادی خارج از برنامه مورد ارزشیابی انجام پذیرد.

تفاوت ارزشیابی تکوینی وارزشیابی پایانی

            ارزشیابی تکوینی اغلب توسط فرد یا افرادی که خود عضو تیم تهیه کننده ی برنامه و اجرا کننده ی برنامه هستند،صورت می پذیرد.در مقابل ارزشیابی پایانی اغلب توسط فرد یا افرادی انجام می پذیرد که عضو تیم تهیه کننده و یا اجرا کننده نیستند. از این رو شیوه ی ارزشیابی از نظر هدف ها،طرح ارزشیابی،زمان اجرای ارزشیابی ،ابزار های جمع آوری اطلاعات و تعمیم پذیری نتایج با هم تفاوت دارند. داده های تکوینی بیشتر از طریق مشا هده ،مصاحبه ،پرسشنامه وآزمون های معلم ساخته جمع آوری می شوند زیرا کنترل دقیق عوامل ،همتا بودن آماری گروه ها و تعمیم پذیری یا فته ها ،هدف اصلی انجام ارزشیابی به شمار می آید.داده های پایانی ،بیشتر با استفاده از ابزار های استانداردشده ،که روایی و ثبات نسبتاً بالایی برخوردارند،جمع آوری می شوندزیرا کنترل دقیق عوامل ،همتا بودن گروه هااز نظر آماری و تعمیم پذیری نتایج ،بخشی از طرح ارزشیابی پایانی به شمار می آیند.[10]

            گسترش دامنه ی نقش ارزشیابی و مرکزی بودن این نقش در فرایند آموزش ،علاوه بر آن که به بالا بردن کیفیت کار ارزشیابی می انجامد ،باید به مفیدتر شدن اطلاعات ارزشیابی نیز منجر شود.مثلاًاگر ارزشیابی به جای آن که عملیاتی مرحله ای باشد،به عملیاتی مستمر تبدیل شود.این احتمال پیدا خواهد  شدکه تفاوتی که سال ها بین ارزشیابی تکوینی و ارزشیابی پایانی وجود داشته است،تاحد زیادی کاهش یابد.اگرچه چشم انداز آن نوع ارزشیابی که نقش مستمر دارد ومرکز فرایند آموزشی است،چندین ویژگی جذاب دارد ولی بی خطر هم نیست.بی اعتمادی کلی تد وین کنندگان برنامه ها و معلمان  به مجریان ارزشیابی پدیده ای است که اغلب شاهد آن بوده ایم. این سوءظن البته قابل درک است. چون ارزشیابی با قضاوت همراه است عاملان ارزشیابی اغلب به چشم تهدیدی برای بقای برنامه های موجود دیده می شوند.مطمئناًتا زمانی که تماس عاملان ارزشیابی برنامه ی مورد ارزشیابی بسیار اندک است،زمینه برای سوءظن و عدم اعتماد افراد فراهم است.برای آن که متخصص ارزشیابی بتواند نقش حرفه ای خود رابه خوبی ایفا کند،ضرورت دارد که بین عاملان ارزشیابی ،کارکنان برنامه و برنامه های مورد ارزشیابی تماس نزدیک برقرارباشد.

             افزایش تماس می تواند به از بین بردن سوءظن و عدم اعتماد به صور سنتی نسبت به عاملان ارزشیابی وجود دارد کمک کند.این کمک از طریق بالا بردن میزان و افزایش انواع اطلاعاتی صورت می گیردکه عاملان ارزشیابی علاوه بر آن که باآن ها روبرو است،باید به نحوی نظامدارنیزآن ها را جمع آوری کندتا آن که بتواند نقش حرفه ای خود را به طور کامل انجام دهد.

           بعضی از عاملان ارزشیابی معمولاًدر مورد تماس بیشتر با تدوین کنندگان برنامه ،معلمان و برنامه ی در دست اجرا محتاطانه عمل می کنند.این احتیاط از این اعتقاد ناشی می شود که تماس نزدیک تربا کارکنان برنامه ممکن است موجب شود که فاصله گیری آنان در مقام عاملان ارزشیابی وجه المصالحه قرارگیرد

در نهایت می توان مقایسه ی انواع ارزشیابی های آموزشی را از 4 ویژ گی آن ها مورد توجه قرار دادکه عبارتند از:

1-هدف از اجرای ارزشیابی.2-  زمان برگزاری آزمون.3 - محتوی و کمیت سؤالات مطرح شده.

4-کیفیت و نوع آزمون های به کار گرفته شده

 شماره ی 2 جدول مقایسه ی ویژگی های انواع ارزشیابی آموزشی[11]